ارائه مدلی برای سنجش محیط اطالعاتی شرکت

Transcription

1 فصلنامه حسابداري مالي/سال نهم/ شماره 33 /بهار 69 /صفحات ارائه مدلی برای سنجش محیط اطالعاتی شرکت چکيده تاريخ دريافت: 1159/11/11 حسین فخاری یاسر رضائی پیته نوئی تاريخ پذيرش: 1156/40/11 علیرغم نقش مهم محیط اطالعاتی شرکت از جهت شفافیت و پاسخگویی تاکنون شاخص جامعی برای آن ارائه نشده است. اگرچه در مطالعات گذشته از روشهای متعددی برای اندازهگیری محیط اطالعاتی استفادهشده است اما در این پژوهش با مدنظر قرار دادن شاخصهای متفاوت با استفاده از روش ریاضی شاخصی جامع برای سنجش محیط اطالعاتی ارائهشده است. همچنین برای تست و سنجش کارایی مدل طراحیشده از دادههای مربوط به 941 شرکت طی سالهای 9831 الی 9814 به روش آمیخته استفادهشده است. بدین منظور پرسشنامهای برای نظرخواهی از خبرگان درباره وزن و اهمیت معیارهای در نظر گرفتهشده برای سنجش محیط اطالعاتی شرکت تهیه و بین آنها توزیع شد و با استفاده از یکی از روشهای مدل تصمیمگیری چند معیاره )آنتروپی شانون( وزن و اهمیت معیارها تعیین گردید. همچنین بهمنظور سنجش روابط متغیر پنهان که در این پژوهش محیط اطالعاتی میباشد با گویههای سنجش آن از تحلیل عاملی تائیدی استفاده شد نتایج بدست آمده نشان میدهد که مدل پیشنهادی شاخص مناسبی برای محیط اطالعاتی بوده و از چولگی کمتری نسبت به تک تک معیارها برخوردار است. واژههای کليدی: محیط اطالعاتی شرکت شاخص جامع محیط اطالعاتی مدل تصمیمگیری چند معیاره. دانشیار گروه حسابداری دانشگاه مازندران بابلسر ایران )نویسنده مسئول( دانشجوی دکتری حسابداری گروه حسابداری دانشگاه مازندران بابلسر ایران.

2 ( ( ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت مقدمه گذر از عصر صنعت به عصر اطالعات موجب برجسته شدن نقش اطالعات در فرآیند تصمیمگیری شده است در چنین دورانی اطالعات کاالی باارزش تلقی شده که دسترسی به آن باعث ایجاد مزیت رقابتی میشود )بلور و کافمن 5002(. 9 اینکه چگونه شرکتها امکان دسترسی 5 معتقد است محیط ذینفعان به اطالعات را فراهم میسازند بستگی به محیط اطالعاتی دارد. ویک اطالعاتی به فضای خارج از سازمان اطالق میشود که سازمان همواره در پی تبیین و شفافسازی و کاهش ابهام آن است )ویک 9191 اما سؤال اساسی که همواره برای ذینفعان مهم تلقی میشود این مسئله بوده است که چگونه میتوان به شاخصی جهت اندازهگیری و تبیین محیط اطالعاتی شرکت دستیافت در پاسخ به این سؤال با توجه به قابلمشاهده نبودن محیط اطالعاتی 8 این پژوهشگران معیارهای متفاوتی را برای اندازهگیری محیط اطالعاتی ارائه کردهاند کالرک معیارها را در سهطبقه کلی که توسط پژوهشگران مورداستفاده قرارگرفتهاند طبقهبندی کرده است: گروه اول به مطالعات تجربی اشاره دارد که از معیارهای فرصت رشد بهعنوان شاخص اندازهگیری محیط اطالعاتی یک شرکت استفادهشده است. گروه دوم از پژوهشگران معتقدند که افزایش سطح اطالعات مرتبط با یک شرکت منجر به همگرایی در انتظارات مربوط به سودهای 4 مورد انتظار آتی شرکت میگردد و گروه سوم از مطالعات از یک سری از معیارهای خرد بازار مثل دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام دفعات گردش سهام و معیار احتمال معامله آگاهانه استفاده نمودهاند که در مقایسه با دو گروه قبلی شایعتر میباشند )کالرک و شبستری.) علیرغم چنین طبقهبندی در ادبیات علوم مالی و حسابداری بازنگری پژوهشها )ریچاردسون 5009( 3 1 ) 5002 ( پترسن و پلنبرگ 9 ) 5000 ( ماهد ) 5000 ( لوز و ورچیا 1 آتیگ و همکاران 1 Bellver & Kaufmann 2 Weick 3 Clarke 4 Market Microstructure Measures 5 Richardson 6 Leuz & Verrecchia 7 Mohd 8 Petersen & Plenborg 9 Attig et al.

3 ( ( فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار ( 5 9 ) 5001 ( حکیم و عمری ) 5009 ( باتاچاریا و همکاران 5090( 8 واسان و بون فو و )5092(( 2 نشان میدهد که در اکثر مطالعات در زمینه محیط )5095( 4 و رابین و وو همکاران اطالعاتی و عدم تقارن از دامنه اختالف قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام برای سنجش عدم تقارن و ارزیابی محیط اطالعاتی شرکتها استفادهشده است که دلیل این امر شاید به خاطر راحتی محاسبه در دسترس بودن دادهها و پیروی از پژوهشهای قبلی باشد. بر همین اساس هدف پژوهش حاضر ارائه مدلی جدید برای سنجش محیط اطالعاتی شرکتها 9 میباشد که برای اولین بار مطرح میشود. انتظار با استفاده از مدلهای تصمیمگیری چند معیاره میرود با بهکارگیری این شاخص در هرلحظه بتوان با در نظر گرفتن همه عاملهای تأثیرگذار بر محیط اطالعاتی شرکت بهراحتی شاخص محیط اطالعاتی شرکتی خاص را محاسبه نمود و به این نکته پی برد که آیا شرکت دارای محیط اطالعاتی قوی و باکیفیت یا محیط اطالعاتی ضعیفی 1 چند شرکت آنها را ازنظر شفافیت است یا حتی میتوان با محاسبه شاخص محیط اطالعاتی اطالعاتی و داشتن محیط اطالعاتی خوب با همدیگر مقایسه کرد و برای سرمایهگذاری در این شرکتها تصمیمگیری بهینه را انجام داد. یافتههای پژوهش حاضر میتواند برای سرمایهگذاران و تحلیلگران برای اخذ تصمیمات اقتصادی از جهت انتخاب پرتفوی بهینه و تحلیل و شناخت بهتر شرکتها مفید واقع شود. در ادامه مقاله پس از بیان مبانی نظری پیشینه پژوهش به بحث گرفتهشده و سپس روش پژوهش و یافتهها ارائه خواهد شد. ٢- مبانی نظری و مروری بر ادبيات موجود هدف از ایجاد دستگاههای اطالعاتی حسابداری ارائه محیطی است که هم اطالعات را در دسترس قرار داده و هم ریسک خطای اطالعات را از بین ببرد. بر اساس نظریه نوین شرکتها وجود تضاد منافع میان مدیران و مالکان ناشی از جدایی مالکیت و مدیریت منجر به بروز مسائل نمایندگی میگردد که میتواند به ایجاد محیط اطالعاتی ضعیف برای شرکتها منتهی شود )واتز و زیمرمن 9139(. بدون شک با افزایش تضاد منافع میزان عدم تقارن اطالعاتی بیشتر و محیط اطالعاتی نامناسب و ضعیفتر خواهد شد. محیط اطالعاتی نامناسب و ضعیف و اطالعات نامتقارن 1 Bhattacharya et al. 2 Hakim & Omri 3 Wasan & Boone 4 Fu et al. 5 Robin & Wu 6 MADM 7 IE-Index

4 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 میتواند باعث عدم تمایل سرمایهگذاران به مشارکت در بازار سرمایه شود و از تخصیص بهینه منابع جلوگیری کند و درنتیجه هزینه سرمایه شرکتها را افزایش دهد بنابراین درک اینکه محیط اطالعاتی تا چه اندازه از عدم تقارن برخوردار است و محیط اطالعاتی شرکت در چه سطحی است دارای اهمیت است. درواقع عدم تقارن یک ویژگی از محیط اطالعاتی است که میتوان با آگاهی از آن سنجشی از محیط اطالعاتی واحد تجاری به دست آورد. البته معیارهای متفاوتی از عدم تقارن اطالعاتی در سنجش محیط اطالعاتی شرکت وجود دارد که میتوان با ترکیب این معیارها به شاخص جامعی برای سنجش محیط اطالعاتی واحد تجاری رسید. این معیارها در ادامه معرفی میشوند: الف( معيارهای مبتنی بر فرصتهای رشد: مطالعات صورت گرفته بیانگر آن است که مسئله عدم تقارن اطالعاتی و محیط اطالعاتی ضعیف در شرکته یا با فرصت رشد بیشتر شدیدتر خواهد بود )کای و همکاران 5092(. 9 بر مبنای این استدالل برخی مطالعات از معیارهای فرصت رشد شرکت بهعنوان شاخصی برای سنجش محیط اطالعاتی استفاده کردهاند. برای مثال مک )5008( 8 از نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری )9113( 5 و فرانک و گویال لفلین و همکاران )5001( 2 از شاخص کیوتوبین که )5003( 4 و کورمیر و همکاران سرمایه کالرکسن و همکاران هر دو از معیارهای فرصت رشد میباشند برای اندازهگیری عدم تقارن اطالعاتی و محیط اطالعاتی شرکت استفاده نمودهاند. ب( معيارهای مبتنی بر پيشبينی سود تحليلگران: معیارهای مبتنی بر پیشبینی سود تحلیلگران شامل دقت )اشتباه( پیشبینی سود هر سهم تحلیلگران و پراکندگی پیشبینیهای سود تحلیلگران میباشد )چنگ و همکاران 5094 کریشناسوامی و سوبرامانیام 9113 و لی و ژائو 5003( ج( معيارهای خرد بازار: مهمترین معیار این گروه دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام میباشد که یک معیار اندازهگیری نقدینگی اوراق بهادار و عدم تقارن شرکت است و نخستین بار توسط دمستز )9193( مطرح شد. دفعات گردش سهام یکی دیگر از معیارهای مهم نقدینگی در بازار است که در این گروه قرار دارد که بیانگر تمایل و آمادگی سرمایهگذاران برای خریدوفروش سهام یک شرکت است. معیار احتمال معامله آگاهانه یکی دیگر از معیارهای اندازهگیری عدم 1 Cai et al. 2 Mc Laughlin et al. 3 Frank & Goyal 4 Clarkson et al. 5 Cormier et al.

5 ( فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار تقارن و محیط اطالعاتی میباشد که در سالهای اخیر در ادبیات مالی مطرحشده است. این انتظار وجود دارد که سایر عوامل مرتبط با محیط اطالعاتی شرکت نیز با سطح عدم تقارن اطالعاتی در ارتباط باشند که میتوان از آن جمله به عواملی نظیر اندازه شرکت میزان مخارج تحقیق و توسعه شرکت تعداد تحلیلگران پیگیر شرکت و تعداد سهامداران اشاره کرد )کاشانی پور و مؤمنی 9810(. بازنگری ادبیات مذکور نشان میدهد که نیاز به شاخصی جهت اندازهگیری محیط اطالعاتی شرکت برای درک بهتر از وضعیت عدم تقارن اطالعاتی شرکتها ضروری است شبستری ) 5000 ( کای و همکاران )5092 )کالرک و 9 کاشانی پور و مؤمنی ) 9810 ( چنگ و همکاران ) 5094 ( باباجانی و همکاران )9818( و رابین و وو )5092((. بر این اساس در ادامه بهمرور پیشینه پژوهش جهت تدوین مدل ارزیابی محیط اطالعاتی شرکت میپردازیم. ٢-1- پيشينه خارجی )5091( 5 در پژوهشی با عنوان چه موقع محیط اطالعاتی شرکتهای مشابه شروف و همکاران مهم میباشد از تعداد تحلیلگران پیگیر و دامنه سنجش محیط قیمت پیشنهادی سهام برای خریدوفروش )5091( 8 رابطه بین محیط اطالعاتی اطالعاتی شرکت استفاده نمودند. لی و زایاتز و مدیریت سود را بررسی نمودند. در این پژوهش محیط اطالعاتی به دوطبقه تقسیم شد. طبقه اول معیارهای محیط معامالتی که شامل احتمال معامله آگاهانه عدم نقد شوندگی آمیهود احتمال بازده صفر و درصد قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام میباشد و طبقه دوم متغیرهای تحلیلگر که شامل خطای پیشبینی سود و پراکندگی پیشبینی سود تحلیلگران بود. کای و همکاران )5092( اثر عدم تقارن اطالعات را بر سه سازوکار حاکمیت شرکتی یعنی شدت نظارت هیئتمدیره انضباط بازار و همگرایی انگیزه مدیرعامل بررسی نمودهاند. در این مطالعه شاخص عدم تقارن اطالعات بهصورت رتبهای و با استفاده از معیارهای اندازه بنگاه کیوتوبین تعداد تحلیلگران شرکت خطای پیشبینی تحلیلگران مخارج تحقیق و توسعه و تعداد سهامداران در نظر گرفتهشده است. رابین و وو )5092( نقش رشد شرکت بر قیمتگذاری اقالم تعهدی را بررسی نمودند. موضوع اصلی پژوهش این بود که آیا در شرایط وجود فرصته یا شرکته یا در اطالعاتی تقارن مدیران رشدی تعهدی اقالم از میتوانند اختیاری رشد و عدم بهعنوان کانالهای اطالعاتی برای مخابره اطالعات محرمانه استفاده نمایند. آنها در پژوهش خود بیان 1 Cheng et al. 2 Shroff et al. 3 Li & Zaiats

6 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 بیان نمودند که محیط اطالعاتی شرکت شامل اطالعات عمومی و محرمانهای است که از طریق افشای اجباری یا داوطلبانه شرکت در اختیار بازار سرمایه قرار میگیرد و از طریق متغیرهای عدم تقارن اطالعاتی اندازه شرکت افشا حجم معامالت و واسطه اطالعاتی سنجش میشود. چنگ و همکاران )5094( در پژوهش خود با عنوان آیا هموارسازی سود مزیت اطالعاتی سود را بهبود میدهد محیط کردند اطالعاتی دربردارندة عناصری تعدادی شرکت اندازة همچون تحلیلگر عالقهمند خطای پیشبینی و پراکندگیهای پیشبینی تحلیلگران کیفیت افشای اطالعات توسط شرکت و سودهای پیشبینی شده توسط مدیریت شرکت است که میتوان در بررسی تأثیر این محیط بر ضریب واکنش سودهای آتی از آنها بهره برد. فو و همکاران )5095( به بررسی تأثیر دفعات گزارشگری مالی بر عدم تقارن اطالعاتی و هزینه سرمایه شرکتها پرداختند. در این پژوهش از دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام و معیار عدم نقد شوندگی سهام بهعنوان دو مقیاس اندازهگیری عدم تقارن اطالعاتی استفاده شد. آرمسترانگ و همکاران )5099( به بررسی تأثیر عدم تقارن اطالعاتی بر هزینه سرمایه پرداختند. در این پژوهش برای محاسبه عدم تقارن اطالعاتی از پنج متغیر مختلف که دوتای آنها بازار محور دوتا حسابداری محور و مورد پنجم تحلیلگران پیگیر بودند استفادهشد. حکیم و عمری )5090( ارتباط میان برخی معیارهای کیفیت حسابرسی شامل: اندازه موسسه حسابرسی تخصص صنعت حسابرس و دوره تصدی موسسه حسابرسی را با عدم تقارن اطالعاتی بررسی نمودند. در این پژوهش از دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام بهعنوان معیار سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده شد. واسان و بون )5090( در مطالعه خود ارتباط میان اقالم تعهدی و عدم تقارن اطالعاتی شرکتها را بررسی نمودند در این پژوهش از اختالف دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام بهعنوان معیار سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده شد. باتاچاریا و همکاران )5001( در پژوهش خود به بررسی ارتباط میان کیفیت سود و عدم تقارن اطالعاتی شرکتها پرداختند. آنها در این پژوهش از دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام بهعنوان معیار سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده نمودند. چنگ و همکاران )5003( در مطالعه خود با عنوان "آیا کیفیت افشا بر عدم تقارن اطالعاتی تأثیر دارد " از دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام بهعنوان معیار سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده نمودند. لی و ژائو )5003( در پژوهشی تحت عنوان"عدم تقارن اطالعاتی و سیاست تقسیم سود شرکتها" از معیارهای دقت و پراکندگی پیشبینیهای سود تحلیلگران برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده نمودند. براون و هیلجست )5001( در پژوهشی تحت عنوان"چگونه کیفیت افشا سطح عدم تقارن اطالعاتی را تحت تأثیر قرار میدهد " از معیار احتمال معامله آگاهانه برای اندازهگیری عدم تقارن اطالعاتی استفاده نمودند. پترسن و پلنبرگ

7 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار از )5009( تأثیر افشای داوطلبانه بر عدم تقارن اطالعاتی را موردمطالعه قرار دادند. در این پژوهش قیمت اختالف پیشنهادی خریدوفروش تقارن عدم سنجش برای گردش نسبت و سهام اطالعاتی استفاده شد. لوز و ورچیا )5000( در پژوهشی تحت عنوان پیامدهای اقتصادی افزایش افشا از شاخصهای دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام و دفعات گردش سهام برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده نمودند. ریچاردسون )5000( در پژوهشی تحت عنوان عدم تقارن اطالعاتی و مدیریت سود برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی از دو معیار دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش و پراکندگی پیشبینی سود تحلیل گران استفاده کرد. ٢-٢- پيشينه داخلی عدم و مالی در ایران نیز پژوهشهای زیادی در مورد عدم تقارن اطالعاتی که ویژگی از محیط اطالعاتی واحد تجاری است صورت گرفته است که در ادامه به آن پرداخته میشود. ایمانیبرندق و عبدی )9812( تأثیر هموارسازی سود بر ضریب واکنش سودهای آتی با اثر تعدیل گر محیطهای مختلف اطالعاتی را در شرکتهای بورسی مورد آزمون قرار دادند. در این پژوهش با استفاده از متغیر اندازه شرکت کیفیت افشاء و تعداد و دقت سود پیشبینی شده مدیریت اقدام به اندازهگیری متغیر محیط اطالعاتی شده است. ستایش و همکاران )9814( در مطالعهای به بررسی اثر همزمان اندازه شرکت و محیط اطالعاتی بر ارتباط ارزشی سود ویژه و جریان نقد عملیاتی پرداختند. در این پژوهش از دامنه اختالف قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام برای سنجش محیط اطالعاتی استفاده شد. اخگر و دهده جانی )9814( در پژوهشی به بررسی رابطه بین تجدید ارائه صورته یا اطالعاتی تقارن قیمت اختالف از نیز پژوهش این در پرداختند. پیشنهادی خریدوفروش سهام برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفادهشده است. علیاحمدی و فدایی )9814( در پژوهشی به ارزیابی نقش محیط اطالعاتی و رشد شرکتدر قیمتگذاری اقالم تعهدی پرداختند. در این پژوهش با استفاده از دو متغیر اندازه شرکت و نسبت حجم معامالت ساالنه اقدام به اندازهگیری متغیر محیط اطالعاتی شده است. باباجانی و همکاران )9818( نیز به بررسی رابطه بین عدم تقارن اطالعاتی و مدیریت سود پرداختند. سطح عدم تقارن اطالعاتی شرکتها در این پژوهش با استفاده از پنج سنجه حجم معامالت نوسان قیمت سهام نسبت قیمت به سود تعداد روزهای معامالتی و عمر شرکت برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده شد. رسائیان و همکاران )9818( در پژوهشی به بررسی میزان حساسیت جریانهای نقدی وجوه نقد در شرایط وجود عدم تقارن اطالعاتی پرداختند. آنها در این پژوهش از دامنه اختالف قیمت پیشنهادی خریدوفروش اطالعاتی تقارن عدم سنجش برای سهام همکاران و احمدپور کردند. استفاده

8 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 )9815( در پژوهشی به بررسی رابطه میان عدم تقارن اطالعاتی و مدیریت واقعی سود پرداختند. در این پژوهش از دامنه اختالف قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی استفاده شد. رحیمیان و همکاران )9819( به بررسی ارتباط بین کیفیت سود و عدم تقارن اطالعاتی در بورس تهران پرداختند. در این پژوهش برای سنجش عدم تقارن اطالعاتی از دو معیار درصد شکاف قیمتی مؤثر و درصد اثر قیمت استفادهشده است. نظری و همکاران )9819( در پژوهشی به تحلیل رابطه بین سیاست تقسیم سود و کیفیت محیط اطالعاتی شرکتها پرداختند. برای انجام این پژوهش از میان معیارهای موجود از دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام به دلیل در دسترس بودن اطالعات موردنیاز بهعنوان تعریف عملیاتی از محیط اطالعاتی استفاده گردید. کاشانی پور و مؤمنی )9810( در مطالعهای تحت عنوان مروری بر عوامل مؤثر بر عدم تقارن اطالعاتی و معیارهای سنجش آن عوامل مؤثر بر عدم تقارن اطالعاتی را کیفیت افشاء اندازه شرکت میزان مخارج تحقیق و توسعه فرصتهای رشد تعداد تحلیل گران پی گیر شرکت و تعداد سهامداران شرکت معرفی کردند. بازنگری پژوهشهای داخلی و خارجی نشان میدهد که معیارهای متعددی در این مطالعات بهعنوان شاخصهای سنجش محیط اطالعاتی بکار گرفتهشده است. با توجه به مطالب فوق بدیهی است که در هر کشوری با توجه به محیطهای اجتماعی و اقتصادی آن کشور مقدار شدت و ضعف این عوامل باهم متفاوت میباشد بنابراین بررسی اینکه آیا میتوانیم شاخصی جامع از محیط اطالعاتی شرکتهای ایرانی داشته باشیم موضوعی بحثبرانگیز میباشد و این پژوهش درصدد آن هست که با ترکیب این عوامل بتواند با توجه به شرایط ایران یک شاخص جامعی را برای اندازهگیری محیط اطالعاتی ارائه دهد. ارائه این شاخص میتواند به سرمایهگذاران و سایرین کمک کرده تا برای سرمایهگذاری رسیدگی برنامهریزی و... درک بهتری را از شرکت داشته و میزان اتکاء خود از اطالعات شرکت را تعیین کنند. 3- روش پژوهش جامعه و نمونه آماری.9.5 روش پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر شیوه جمعآوری دادهها توصیفی است. ازنظر نوع دادهها پژوهشی کیفی و کمی است و ازنظر شیوه تحلیل دادهها پژوهشی با روش آمیخته است که در بخشی از پژوهش از روش کیفی و در بخش دیگر از روش کمی استفادهشده است. با توجه به نو بودن موضوع پژوهش این پژوهش درصدد بررسی موارد زیر میباشد: بررسی و تبیین معیارهای مؤثر بر سنجش محیط اطالعاتی شرکتها تبیین شاخص جامع پیشنهادی برای سنجش محیط اطالعاتی شرکت

9 .9.5 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار لذا در این پژوهش سعی بر آن است که برای سؤاالت زیر پاسخ مناسب ارائه شود: معیارهای محاسبه کیفیت محیط اطالعاتی شرکتها شامل چه مواردی میباشند مدل پیشنهادی جدید برای محاسبه شاخص جامع محیط اطالعاتی به چه صورت تبیین میشود ا یل جامعهه آمهاری پهژوهش حاضهر شهامل کلیهه شهرکتههای سههامی عهام پذیرفتههشهده در بهورس اوراق بههادار تههران بهوده و قلمهرو زمهانی پهژوهش 3 سهاله طهی دوره زمهانی میباشد و نمونههای آماری بر اساس شرایط زیر انتخابشدهاند: نمونهه تا پایان اسفندماه سال 9831 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفتهشده باشند. بهمنظور افزایش قابلیت مقایسه سال مالی آنها منتهی به پایان اسفندماه باشد و طی دورههای موردنظر تغییر فعالیت و یا تغییر سال مالی نداده باشند. اطالعات جهت موردنیاز موردمطالعه در دسترس باشد. محاسبه متغیرهای در پژوهش جزء شرکتهای سرمایهگذاری و واسطهگریهای مالی نباشند. زمانی دورههای طول طول وقفه انجام معامالت در این شرکتها طی دوره زمانی مذکور بیشتر از یک سال نباشد. نههایی شهامل بهاال شهرایط اعمهال از پهس پهژوهش 941 شهرکت شهد. بهرای انهدازهگیهری محهیط اطالعهاتی در بهازار معیارههای متعهددی مطهرحشهده اسهت. در مهورد اینکهه چگونهه مهیتهوانیم شاخصهی جهامع را بهرای سهنجش محهیط اطالعهاتی ارائهه دههیم روش کار بهصورت زیر بوده است: مطالعه ادبیات و پیشینه پژوهشهای انجامشده داخلی و خارجی موضوع موردپژوهش و شناسایی معیارهای اندازهگیری محیط اطالعاتی شرکت که در پژوهشهای پیشین مورداستفاده قرارگرفتهاند و انتخاب این معیارها با توجه به محیط اطالعاتی شرکتهای ایرانی. تهیه پرسشنامه برای نظرخواهی از خبرگان درباره وزن و اهمیت معیارهای در نظر گرفتهشده برای سنجش محیطاطالعاتی شرکت به کمک تصمیمگیری چند شاخصه و توزیع آن بین خبرگان. از روشه یا یکی مدل جمعآوری پرسشنامه توزیعشده بین خبرگان و تعیین وزن هر یک از معیارهای مؤثر بر محیطاطالعاتی شرکت به روش آنتروپی شانون.

10 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 جمعآوری دادهه یا موردنیاز برای اندازهگیری هر یک از معیارهای مؤثر بر محیطاطالعاتی شرکت از طریق پایگاهه یا داده و اندازهگیری معیارهای مؤثر بر محیطاطالعاتی و استاندارد کردن آنها. تبیین مدل اندازهگیری شاخص جامع محیطاطالعاتی شرکتها با استفاده از معیاره یا تأثیرگذار بر آن و وزن آنها بهصورت ترکیبی. برای پاسخ به سؤال اول پژوهش که معیارهای محاسبه کیفیت محیط اطالعاتی شرکتها شامل چه مواردی میباشند بامطالعه ادبیات پژوهش و شرایط بومی کشور دادههای این پژوهش برای تبیین کیفیت محیط اطالعاتی شرکتها دربرگیرنده ده عامل: اندازه شرکت مالکیت نهادی فرصت رشد عمر شرکت دامنه قیمت خریدوفروش سهام تعداد سهامداران شرکت خطای پیشبینی سود مدیران دفعات گردش سهام نوسان پذیری بازده سهام و عدم نقد شوندگی سهام شرکت میباشند که در اکثر پژوهشهای گذشته داخلی و خارجی از این عوامل برای محاسبه محیط اطالعاتی شرکتها استفاده میشد. دادههای مالی موردنیاز مدل پژوهش از نرمافزار ره آورد نوین و سایت رسمی سازمان بورس استخراجشده است. برای وزن دادن به عاملهای ذکرشده در محاسبه شاخص محیط اطالعاتی از نظرات خبرگان استفاده شد. بدین ترتیب که پرسشنامهای الکترونیکی حاوی 90 سؤال که هر سؤال شامل یک معیار مورداستفاده در مدل بود به 80 نفر خبره حرفهای و دانشگاهی شامل اعضای هیئتعلمی مدیران و تحلیلگران شرکتهای سرمایهگذاری و کارگزاریها که در دسترس بودند ارسال و در رابطه با وزن عوامل دهگانه مؤثر در سنجش محیط اطالعاتی از آنها نظرخواهی شد. سپس کلیه پرسشنامههای ارسالی به خبرگان جمعآوری گردید و با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون که در قسمت بعد توضیح داده میشود وزن عوامل مشخص شدند. الزم به ذکر است ضریب بود که نشاندهنده پایایی و اعتبار خوب آن میباشد. آلفای کرونباخ پرسشنامه فوق برابر با مراحل اجرای تکنيک آنتروپی: برای سنجش وزن و سهم هر یک از عوامل دهگانه فوق گامهای اساسی به شرح زیر الزم است )ماکوئی 9831(: گام اول: ماتریس تصمیمگیری شاخصها تعیین میشود. گام دوم: دادههای بهدستآمده از ماتریس تصمیمگیری برای تحلیل و بررسی نرمال میشوند. گام سوم: تعیین مقدار Ej در آنتروپی مشخصه j ام میباشد. گام چهارم: با کمک Ej مقدار di را برای هر مشخصه محاسبه میشود. گام پنجم: وزن ابعاد معیارها و متغیرها wj بهعنوان مشخصه j ام بهدستآمده میآید.

11 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار مؤثر عوامل خریدوفروش سهام دامنه قیمت پیشنهادی که با توجه به گامهای باال آمار جمعیتشناسی خبرگان و وزنهای تعیینشده به شرح زیر است: جدول )7(. جمعیت شناختي پژوهش متغیر جنسیت سن میزان تحصیالت دفعات گردش سهام آمیهود عدم نقد شوندگی متغیر فرعی مرد زن بین 83 تا 03 سال بین 03 تا 23 سال بیشتر از 23 سال دانشجوی دکتری دکتری تخصصی تعداد 52 درصد %38 %71 %58 %23 %51 %73 % Ej جدول )2(. درجه اهمیت بر اساس آنتروپي براي مؤلفهه يا شرکت اندازه رشد فرصتهای سهام نوسان پذیری بازده خطای پیشبینی سود محیط اطالعاتي نهادی مالکیت شرکت تعداد سهامداران عمر شرکت dj=1-ej Wj )وزن( پس از تعیین وزن عوامل مؤثر بر سنجش محیط اطالعاتی شرکت پاسخ سؤال دوم پژوهش که ارائه مدل جامع برای سنجش محیط اطالعاتی شرکت میباشد در بخش بعدی آورده شده است. 4- مدل پيشنهادی جهت سنجش محيط اطالعاتی در ایههن پههژوهش از شههاخص ترکیبههی مههوزون بههرای سههنجش محههیط اطالعههاتی استفادهشده است. ب ر ا ی ا ر ائه ه مهد ل پ ی شه ن هاد ی د ر ایه ن په ژوهش اب تهد ا ال زم ا سه ت سه ه فه ر اول یهه ه د ر نظهه ر گ رف تهه ه شهه ود. ن خ سهه ت ای نکهه ه بهه ر ا ی م حا سهه ب ه م حهه ی ط اطالعههاتی ا صههل جمع پذی ر ی ر ا پذی رف ت ه یع نی م حه ی ط اطالعهاتی ب ر ابه ر ا سه ت بها م ج مه وع ع و امهل تأثیرگهذار بهر آن. به عبارتی عوامل با یهک قاعهدهای بها همهدیگر جمهع شهده و محهیط اطالعهاتی را تعیهین مهیکننهد. مضهافا اینکهه نحهوه تأثیرگهذاری ههر یهک از ایهن عوامهل بهر محهیط اطالعهاتی

12 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 به هتناسههب ضه ریب یها وزنشههان که ه در قسه مت قبهل محاسههبه شهد مهیباشهد )خاصههیت تناسههب(. ثالثهها اینکههه مههیپههذیریم میههزان تأثیرگههذاری هههر عامههل بههر محههیط اطالعههاتی بهصورت ن رما ل شده ا سه ت ایه ن ع مهل به ه ایه ن دل یهل ان جهام مهیشهود کهه یهک کهف و سهقف مع ناد ا ر یا ی ک حد اقل و حهد اک ث ر به ر ا ی م حا سه ب ه م حه ی ط اطالعهاتی تع یه ی ن شه ود. بها ت و جه ه به ه ت و ضهه ی حا ت فهه وق و م ف رو ضهها ت مط رو حهه ه مههد ل پ ی شهه ن هاد ی زیهه ر بهه ر ا ی م حا سهه ب ه م حهه ی ط اطالعاتی ارائهشده است. IEI it = s S W s it P s it + max {P s it } k K W k it 1 i N max {P k it } P k it 1 i N max 1 i N { 1 max {P k it } P k it} i N مدل )9( که در این مدل: و IEI it شاخص محیط اطالعاتی شرکت i در سال t میباشد. N تعداد شرکتها S مجموعه اندیس عواملی است که با محیط اطالعاتی رابطه مستقیم دارند K مجموعه اندیس عواملی است که با محیط اطالعاتی رابطه معکوس دارند W j it P j it وزن عامل j ام شرکت i در سال t مقدار عامل j ام شرکت i در سال t واضهح اسهت کهه اگهر M تعهداد کهل عوامهل مهؤثر بهر محهیط اطالعهاتی باشهد آنگهاه M= S + K کههه در آن S نمایشههگر تعههداد عناصههر مجموعههه S و K نمایشههگر تعههداد عناصر مجموعه K میباشد. P s at P s bt P k at P k bt.iei at IEI bt s S k K قضيه )1(: اگر برای دو شرکت با اندیس a و b داشته باشیم: آنگاه قضيه )٢(: همچنین برای شرکت با اندیس a داریم: 0 IEI at 1 برهان: برای اثبات قضیه )9( بدیهی است که اگر آنگاه P s at max P s bt max {P s it } 1 i N P s at P s bt از طرفی اگر } it i N {P s 1 P k at P k bt

13 آنگاه فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار max {P k it } P k at max {P k it } P k bt 1 i N 1 i N max {P k it } P k at 1 i N max 1 i N { 1 max {P k it } P k it} i N max {P k it } P k bt 1 i N max 1 i N { 1 max {P k it } P k it} i N W j at 0 بنابراین و ازآنجاکه پس: IEI at 0 IEI at IEI bt داریم: بههرای اثبههات قضههیه )5( بههدیهی اسههت کههه بههرای اثبههات نامسههاوی دیگههر P s at max {P s it } s S 1 i N و بنابراین P s at max {P s it } 1 1 i N از طرفی IEI at = W s at s S.IEI at 1 max {P k it } P k at max { max {P k it } P k it} 1 i N 1 i N 1 i N max 1 i N {P k it } P k at پس max { max {P k it } P k it} 1 1 i N 1 i N و بنابراین P s at max {P s it } + W k at 1 i N k K W s at + W k at s S k K W j at = 1 1 j M max 1 i N {P k it } P k at max { max {P k it } P k it} 1 i N 1 i N و ازآنجاکه {1,2,3,,M}= S K و همینطور داریم: W s at + W k at = 1 s S k K بنابراین مالحظااات: قضههیه )9( نشههاندهنههده آن اسههت کههه محههیط اطالعههاتی خاصههیت یکنههوایی د ا رد یع نی ب ر ا ی هه ر شه رک ت بها ع و امهل ت رت ی بهی م حه ی ط اطالعهاتی بهر اسهاس ترتیهب عوامهل مرتههب مههیشههود. ایههن خاصههیت مقایسههه پههذیری دو شههرکت بههر اسههاس عوامههل محههیط

14 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 اطالعهاتی را توجیهه مهیکنهد. همهینطهور قضهیه )5( نشهان مهیدههد کهه محهیط اطالعهاتی حاصهل از مهدل پیشهنهادی پهژوهش کرانهدار اسهت و بنهابراین بهرای ارزیهابی یهک جامعهه شامل شرکتها قابلاتکاء میباشد عوامل اثرگذار بر محيط اطالعاتی الف( دامناه قيمات پيشانهادی خریادوفروش ساهام: عهدم تقهارن اطالعهاتی ریسهک انتخاب مغایر تهأمینکننهدگان نقهدینگی )بهازار سهازها( را افهزایش مهیدههد. بههعبهارتدیگهر سط و ح بهاالت ر عهدم ت قها ر ن اطالعهاتی بها د ام نه ه ق ی مه ت پ ی شه ن هاد ی بهاالت ر ه مه ر اه خ و اههد به ود )باتاچاریهها و همکههاران 5001(. ازایههنرو دامنههه قیمههت پیشههنهادی خریههدوفروش سهههام بهطور گسترده در پژوهشهای پیشین بههعنهوان معياار معکاوم محايط اطالعااتی بکهار رفته است. )عامل اول( D it SPREAD it = 1 (ASK i BID i ) D it (ASK i + BID i ) 2 1 مدل )5( که در این رابطه: SPREADit دامنه قیمت پیشنهادی خریدوفروش سهام شرکت i در سال t ASKi آخرین قیمت پیشنهادی فروش روزانه سهام شرکت i BIDi آخرین قیمت پیشنهادی خرید روزانه سهام شرکت i و Dit تعداد روزهایی از سال t است که در آن آخرین قیمت پیشنهادی خرید و آخرین قیمت پیشنهادی فروش روزانه برای سهام شرکت i در دسترس باشد. ب( دفعات گردش سهام: شرکتهای با عدم تقارن اطالعاتی باال گردش سهام کمتری خواهند داشت زیرا معاملهگران ناآگاه با علم به اینکه آنها در معامله با افراد آگاه متحمل زیان خواهند شد با احتمال کمتری اقدام به معامله در سهام این شرکتها خواهند کرد )لیائو 5001(. 9 ازاینرو تعداد دفعات گردش سهام بهعنوان یک معيار مستقيم محيط اطالعاتی بکار میرود )ماهد (. )عامل دوم( D it share turnover it = 1 shares traded i D it Shares Outstanding i 1 مدل )8( که در این رابطه: 1 Liao 2 Mohd

15 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار :share turnover it دفعات گردش سهام شرکت i در سال t :shares traded i تعداد سهام معاملهشده روزانه شرکت i : Shares Outstanding i تعداد کل سهام منتشره شرکت i و :Dit تعداد روزهایی از سال t است که در آن سهام شرکت i معاملهشده باشد. ج( معيار عدم نقد شوندگی آميهود: بدیهی است که هر چه محیط اطالعاتی شفافتر باشد از سطح عدم تقارن اطالعاتی بازار کاسته شده و نقد شوندگی سهام شرکت افزایش مییابد. بنابراین نسبت عدم نقد شوندگی آمیهود بهعنوان معيار معکوم محيط اطالعاتی شرکت تلقی میگردد. )عامل سوم( D it ILLIQ it = 1 R i D i,t VOL i 1 مدل )4( که در رابطه فوق: ILLIQ it :معیار عدم نقد شوندگی شرکت i در سال t i R : قدر مطلق بازده روزانه سهام شرکت i : VOL i حجم ریالی معامالت روزانه شرکت i :Dit تعداد روزهایی از سال t است که در آن سهام شرکت i معاملهشده باشد. د( اندازه شارکت: بهر مبنهای مطالعهات نظهری واسهان و بهون )5090( و آتیهگ و همکهاران )5009 ( شه رکتهه ای بهزرگتهر بهه دلیهل برخهورداری از پوشهش رسهانهای گسهتردهتهر توجهه بیشهتر از سهوی بهازار قهانونگهذاران و تحلیهل گهران از محهیط اطالعهاتی بههمراتهب شفافتهری برخهوردار مهیباشهند بنهابراین انهدازه بههعنهوان یهک معياار مساتقيم محايط اطالعا اتی بکهار مهیرود. در ایهن پهژوهش بهه پیهروی از )کهای 5092( از معیهار مجمهوع داراییهای شرکت برای سنجش اندازه شرکت استفاده میگردد. )عامل چهارم( ه( فرصتهای رشد شرکت: لیهائو )5001( معتقهد اسهت کهه شهرکتههای بها فرصهتههای رشد مطلوبتر همهواره دارای مزایهای رقهابتی مهیباشهند بنهابراین بهرای حفهن ایهن مزایهای رقهابتی تمایهل چنهدانی بهه ارائهه و افشهای کامهل اطالعهات عملیهاتی حسهاس خهود ندارنهد بنابراین فرصتههای رشهد شهرکت بههعنهوان معياار معکاوم محايط اطالعااتی شهرکت تلقهی مهیگهردد. در ایهن پهژوهش از شهاخص کیوتهوبین بهرای سهنجش فرصهتههای رشهد شرکت استفاده میگردد. )عامل پنجم(

16 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 و( نوساان پاذیری باازده ساهام: نوسهان پهذیری بهازده سههام ابهزاری بهرای سهنجش ریسهک مهرتبط بها تغییهرات آتهی بهازده سههام مهیباشهد. انتظهار مهیرود کهه بهین نوسهان پهذیری بهازده سههام و دامنهه قیمهت پیشهنهادی خریهدوفروش سههام رابطهه مثبهت وجهود داشهته باشهد و ایهن عامهل بههعنهوان معياار معکاوم محايط اطالعااتی شهرکت تلقهی گردد. )عامل ششم( Volatilityit= 1 D it (R D it 1 1 i R ) 2 مدل )2( که در آن: = Volatilityit نوسان پذیری بازده سهام شرکت i در سال t R i = بهازده روزانهه سههام شهرکت i اسهت کهه اگهر R i = ام باشهد: t قیمهت پایهانی روز P t. P t P t 1 i اسههت کههه بههرای آن بههازده روزانههه سهههام شههرکت t تعههداد روزهههایی از سههال = D it محاسبهشده است. P t 1 ز( خطای پيشبينی سود: انتشار بهموقع پیشبینی سود تکرار و دقت آن بهطور مستقیم به بهبود محیط اطالعاتی ازنظر کمیت اطالعاتی منجر میشود )هانگ و همکاران 5094(. این عامل بهعنوان معيار معکوم محيط اطالعاتی شرکت تلقی میگردد. )کریشناسوامی و سوبرامانایم 1 FE = ACT t EST t ACT t 9111( )عامل هفتم( مدل )9( که در آن: و FE بیانگر خطای پیشبینیها. t. سود هر سهم واقعی گزارششده در دوره ACT t EST t بیانگر میانگین پیشبینیهای سود مدیران در دوره t میباشد. ح( مالکيت نهادی: هزینه نهایی جمعآوری اطالعات برای سرمایهگذاران نهادی در مقایسه با سایر سرمایهگذاران پایینتر است ازاینرو این گروه از مالکین از مزیت اطالعاتی بیشتری برخوردار بوده و به اطالعات محرمانه بیشتری نیز دسترسی دارند بنابراین انتظار میرود که با افزایش نسبت مالکیت نهادی در شرکتها محیط اطالعاتی تضعیف شود. این عامل بهعنوان معيار معکوم محيط اطالعاتی شرکت تلقی میگردد. در این پژوهش برای سنجش میزان مالکیت سهامداران نهادی مجموع سهام تحت تملک بانکها و بیمهها شرکتهای سرمایهگذاری 1 Krishnaswami & Subrahmanyam

17 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار صندوقهای بازنشستگی شرکتهای تأمین سرمایه و صندوقهای سرمایهگذاری و سازمانها و نهادهای دولتی بر کل تعداد سهام منتشره شرکت تقسیم میگردد. )عامل هشتم( ط( تعداد سهامداران شرکت : 1 بازار سهام مکانی است که در آن اطالعات همه سهامداران یکجا جمع میشود برخی سهامداران اطالعات را با صرف هزینه و گروهی دیگر بهصورت مجانی کسب میکنند بنابراین هر چه اندازه سهامداران یک شرکت بیشتر باشد میزان اطالعات موجود در بازار نیز افزایشیافته و درنتیجه محیط اطالعاتی شرکت قویتر میشود و بهعنوان یک معيار مستقيم محيط اطالعاتی بکار میرود. )کای و همکاران 5092(. )عامل نهم( ی( عمر شرکت: متغیر عمر شرکت معادل زمان پذیرش در بورس تعریف میگردد. بدیهی است هر چه شرکت باشد یا تعداد بزرگتر سالهای بیشتری در بازار سرمایه حضورداشته باشد 5 اطالعات بیشتری در مورد آن وجود دارد و برای فعاالن بازار در دسترس است. )لیری و روبرتس 5001 و کراسکر 9139( 8 بنابراین این متغیر بهعنوان یک معيار مستقيم محيط اطالعاتی بکار میرود. )عامل دهم( ازآنجاکه بهکارگیری هر یک از عاملهای مزبور بهتنهایی ممکن است باعث بروز اخالل در اندازهگیری محیط اطالعاتی شرکت شود ازاینرو در پژوهش حاضر برای سنجش محیط اطالعاتی شرکت از یک شاخص ترکیبی موزون برای هر شرکت استفاده میگردد. استفاده از این شاخص جامع چولگی ناشی از بهکارگیری منفرد هر یک از معیارهای محیط اطالعاتی را کاهش داده و معیار دقیقتری را برای آزمون فراهم میکند. 4-٢- مدل نهائی اندازهگيری شاخص محيط اطالعاتی با توجه به توضیحات فوق مدل نهائی اندازهگیری شاخص محیط اطالعاتی بشرح زیر میباشد: IE Index it = P P P P P P P P P P 10 مدل )1( که در این مدل P i عامل استاندارد شده معیارهای محاسبه محیط اطالعاتی میباشد. 1 Number of Shareholders 2 Leary & Roberts 3 Krasker

18 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت یافتهه یا پژوهش 1-5- آمارهای توصيفی برای ارائه نمای کلی از ویژگیهای مهم متغیرهای مورداستفاده در سنجش محیط اطالعاتی شرکت در جدول )8( برخی از مفاهیم آمارههای توصیفی این متغیرها شامل تعداد مشاهدات میانگین حداقل و حداکثر مشاهدات و انحراف معیار ارائهشده است. همانگونه که مشاهده میشود بیشترین تعداد سهامداران شرکت نفر و مربوط به شرکت ایرانخودرو در سال 14 و کمترین تعداد سهامداران شرکت مربوط به شرکت معدنی دماوند در سال 15 با 992 نفر میباشد. همچنین از بین متغیرهای معرف محیط اطالعاتی اندازه شرکت بیشترین انحراف معیار را به خود اختصاص داده و بهطور میانگین خطای پیشبینی سود در بین شرکتهای نمونه حدود 50 درصد میباشد. جدول) 3 (. آمارههاي توصیفي متغیرهاي پژوهش متغیر نماد میانگین بیشترین کمترین انحراف معیار چولگی مشاهدات / / / اندازه شرکت 10. size / 830 3/ / 007 3/ مالکیت نهادی 830 Inst.own / 013 3/.70 3/ 030./ 251 7/ فرصتهای رشد 038 Growth.opp / 5.0 3/ 300 عمر شرکت / 517 Age دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام تعداد سهامداران شرکت /..1 3/ 887 3/ / 1.. 3/.38 Spread / / / 831 Shareholders / 200 3/ / 385 3/ خطای پیشبینی سود 553 FE / 082 3/ 335 3/ / 383 3/ دفعات گردش سهام 337 Share.turn معیار عدم نقد شوندگی آمیهود نوسان پذیری بازده سهام /.80 3/ / / 375 3/ 337 Amihud / / 203 3/ / / 328 Volatility 5-٢- اعتبار سنجی مدل اندازهگيری پس از تعیین مدل مفهومی پژوهش و گردآوری دادهها مهمترین مرحله مدلسازی اعتبارسنجی مدل اندازهگیری است. اعتبار یک مدل با استفاده از معیارهای نیکویی برازش موردبررسی قرار میگیرد. شکل )9( و جدول )4( به ترتیب مدل اصالحشده برای اندازهگیری محیط اطالعاتی و شاخصهای برازش مربوط به آن را نشان میدهند.

19 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار شکل )1(. مدل اندازهگيری اصالحشده محيط اطالعاتی جدول )4(. معیارهاي نیکويي برازش براي مدل اندازهگیري محیط اطالعاتي معیارهای نیکویی برازش شاخصهای برازش مطلق شاخصهای برازش تطبیقی شاخصهای برازش مقتصد سایر شاخصهای برازش نام شاخص شاخص نیکویی برازش شاخص نیکویی برازش اصالحشده شاخص برازش هنجار نشده شاخص برازش هنجار شده شاخص برازش تطبیقی شاخص برازش افزایشی شاخص برازش مقتصد هنجار شده ریشه میانگین مربعات خطای برآورد کای اسکوئر بهنجارشده به درجه آزادی شاخص هلتر )3532( اختصار GFI مدل اصالحشده AGFI NNFI NFI CFI IFI PNFI RMSEA CMIN/df Hoelter برازش قابلقبول بزرگتر از 03 درصد بزرگتر از 03 درصد بزرگتر از 03 درصد بزرگتر از 03 درصد بزرگتر از 03 درصد بزرگتر از 03 درصد بزرگتر از 23 درصد کوچکتر از 73 درصد کوچکتر از 2 بیشتر از 533 معیارهای نیکویی برازش ارائهشده در جدول )4( بیان میدارند که مدل اندازهگیری محیط اطالعاتی از اعتبار کافی برخوردار است نتایج مدل پيشنهادی پس از بررسی اعتبار مدل در بخش قبلی با توجه به دادههای جمعآوری شده برای هر یک از مؤلفههای محیط اطالعاتی و وزن محاسبهشده هر یک از این مؤلفهها به کمک تکنیک آنتروپی

20 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 جدول )2( و )9( بترتیب آمار توصیفی و نتایج اندازهگیری محیط اطالعاتی برخی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران را بهعنوان نمونه با استفاده از مدل ارائهشده در این پژوهش نشان میدهند. جدول) 5 (. آمارههاي توصیفي شاخص محیط اطالعاتي متغیر نماد میانگین بیشترین کمترین انحراف معیار چولگی مشاهدات / 552 3/ 3.7 3/ 508 3/ 100 3/ محیط اطالعاتی 285 IE-Index جدول )9(. محیط اطالعاتي شرکتها محاسبهشده توسط مدل پیشنهادي میانگین شرکت ایرانخودرو پتروشیمی فارابی چادرملو دارو لقمان سیمان اصفهان فوالد مبارکه اصفهان مس باهنر نفت پارس با توجه به نتایج فوق مشاهده میشود که در اکثر شرکتها محیط اطالعاتی در سالهای 10 و 15 تغییر کرده بدینصورت که در سال 10 روند نزولی را در پیشگرفته و در سال 15 روند صعودی داشته است. البته این امر را میتوان به شرایط اقتصادی و سیاسی کشور در سالهای ذکرشده ربط داد. در شکل زیر روند تغییرات میانگین محیط اطالعاتی شرکتها در طی 3 سال نمایش دادهشده است. روند تغییرات محیط شکل )2(. روند تغییرات محیط اطالعاتي در طي سالهاي مختلف ٢

21 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار همچنین با توجه به شکل فوق میتوان اینطور استدالل کرد که محیط اطالعاتی باگذشت زمان رو به بهبود میباشد که این امر را میتوان ناشی از سازوکارهای مناسب حاکمیت شرکتی استفاده از کمیته حسابرسی و نقش قوانین مرتبط در حوزه افشاء مناسب اطالعات شرکتها دانست تحليل حساسيت بهمنظور حصول اطمینان از منطقی بودن نتایج مدل پیشنهادی در این پژوهش به مقایسه نتایج حاصل از این مدل با اطالعات منتشرشده توسط سازمان بورس اوراق بهادار در خصوص امتیاز افشاء و بهطور دقیقتر امتیاز قابلاتکاء بودن اطالعات منتشره توسط شرکتها پرداخته شد. لذا دادههای مربوط به امتیاز قابلاتکاء بودن اطالعات شرکتهای نمونه در طی سالهای 9831 الی 9814 از سایت کدال جمعآوری و به کمک نرمافزار SPSS و با استفاده از تحلیل tزوجی منطقی بودن نتایج مدل پیشنهادی بررسی شد. جدول )1( نتایج آزمون t زوجی را نمایش آنجائی که از میدهد. سطح معنیداری تفاوت مقایسه آزمون برای میانگین دو متغیر 0815.= Sig بزرگتر از 0/02 است و همچنین حد باال مثبت و حد پایین منفی میباشد پس تفاوت میانگین دو متغیر برابر صفر است. درنتیجه تفاوت معنیداری بین میانگین نتایج مدل پیشنهادی با میانگین امتیاز قابلاتکاء بودن اطالعات شرکتها منتشرشده توسط سازمان بورس اوراق بهادار طی سالهای 9831 الی 9814 وجود ندارد. زوج محیط اطالعاتی قابلاتکا بودن میانگین جدول )1(. آزمون t زوجي انحراف معیار تفاوت زوج میانگ ین خطا Sig. (2-tailed) df t فاصله اطمینان حد پائین حد باال با توجه به نتایج آزمون اضافی میتوان دریافت که نتایج مدل پیشنهادی پژوهش همراستا با اطالعات منتشرشده درباره قابلیت اتکاء گزارشهای مالی شرکتها توسط بورس اوراق بهادار میباشد. شکل زیر مقایسه امتیاز قابلاتکاء بودن ارائهشده توسط سازمان بورس و امتیاز محیط اطالعاتی ارائهشده توسط مدل پیشنهادی اندازهگیری محیط اطالعاتی که توسط این پژوهش معرفیشده است را نشان میدهد.

22 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 امتیاز قابل اتکاء بودن امتیاز محیط اطالعاتی 6- نتيجهگيری شکل )3(. مقايسه امتیاز قابل اتکاء بودن و محیط اطالعاتي هدف از ایجاد دسهتگاهههای اطالعهاتی حسهابداری ارائهه محیطهی اسهت کهه ههم اطالعهات را د ر د سه ت ر س قه ر ا ر د اده و ههم ری سه ک خطها ی اطالعها ت ر ا ا ز به ی ن ب به رد. بهدو ن بخهش شهک بزرگهی از پیشهرفتههای ادبیهات در ههر حهوزه از بهبهود تکنیهکههای انهدازهگیهری نشهات مهیگیهرد در ادبیهات مهالی بهرای انهدازهگیهری عهدم تقهارن و محهیط اطالعهاتی شهرکت معیارههای مختلفهی مطهرحشهده اسهت ازآنجاکهه سهطح محهیط اطالعهاتی بههطهور مسهتقیم قابهلمشهاهده نیسهت ازایهنرو پژوهشهگران از برخهی از متغیرههای شهاخص )نماینهده( بهرای سنجش آن استفاده نمهودهانهد. بهر همهین اسهاس ههدف پهژوهش حاضهر ارائهه مهدلی جدیهد بهرای سهنجش محهیط اطالعهاتی شهرکتهها بهود کهه بهرای اولهین بهار مطهرح شهد. در ایهن پههژوهش از شههاخص ترکیبههی مههوزون بههرای سههنجش محههیط اطالعههاتی شههرکتههها اسهتفادهشهده اسهت و پهس از تعیهین عوامهل تأثیرگهذار بهر محهیط اطالعهاتی و تعیهین وزن آنههها توسههط خبرگههان مههدل پیشههنهادی پههژوهش ارائههه شههد. در مههدل پیشههنهادی انهدازهگیهری محهیط اطالعهاتی شهرکتهها بها توجهه بهه مهدل تصهمیمگیهری چنهد معیهاره شاخصی جدیهد بهرای سهنجش محهیط اطالعهاتی شهرکتهها ارائهه شهد و بها بههکهارگیری آن در هرلحظهه بها در نظهر گهرفتن همهه عامهلههای تأثیرگهذار بهر محهیط اطالعهاتی شهرکت بههراحتهی شهاخص محهیط اطالعهاتی شهرکتی خهاص محاسهبه شهد و امکهان دانسهتن ایهن نکته ه کههه شههرکت دارای محههیط اطالعههاتی قه وی و بههاکیفیتی اسههت بهها محههیط اطالعههاتی ضهعیفی دارد فهراهم شهد. همچنهین بها محاسهبه شهاخص محهیط اطالعهاتی شهرکتهها در طی سالهای م خ تل ف به ه ایه ن نک ته ه پهی به رده شهد که ه چه ه شهرکتهها و در چهه سهالههایی ازنظهر محهیط اطالعهاتی شهفافتهر و چهه شهرکتهها و در چهه سهالههایی محهیط اطالعهاتی ضعیفتری داشتهاند

23 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار پيشنهادات و محدودیته یا که پژوهش ارائه شاخصی جامع برای سنجش محیط اطالعاتی عالوه بر معرفی ابزار جدید برای رتبهبندی محیط اطالعاتی شرکتها میتواند به سرمایهگذاران کمک کند تا در انتخاب پورتفوی مناسب اقدام کنند که درنهایت میتواند باعث کاهش هزینه نمایندگی و پویایی بازار سرمایه و افزایش تقارن اطالعاتی شود. یافتههای پژوهش حاضر میتواند به سازمان بورس اوراق بهادار تهران شرکتهای تأمین سرمایه شرکتهای کارگزاری مؤسسات رتبهبندی شرکتهای سرمایهگذاری سهامداران دارندگان اوراق قراردادهای آتی تحلیلگران و سایر فعاالن اصلی بازار سرمایه ایران در اتخاذ تصمیمات بهینه در ارتباط با فعالیت تخصصی خود کمک کند. همچنین معرفی شاخص جدید میتواند به بسط تئوریکی ادبیات مربوط به عدم تقارن و محیط اطالعاتی واحدهای تجاری منجر شود و معرفی حوزه جدید مطالعاتی برای پژوهشگران حسابداری خصوصا افرادی که در حوزه مطالعات بازار سرمایه فعالیت دارند میتواند از سایر نتایج پژوهش حاضر باشد. پژوهشهای مالی و مخصوصا پژوهشهایی که در پی تبیین یک شاخص جامع میباشند دارای موانع و محدودیتهای متعددی میباشند. در این پژوهش نیز این محدودیتها وجود داشت برای مثال برای جمعآوری بعضی دادههای منتشرنشده در صورتهای مالی و یادداشتهای همراه مثل تعداد سهامداران شرکت نیز مشکالت زیادی وجود داشت. همچنین اگرچه در مراحل مختلف پژوهش توضیحاتی در خصوص انتخاب عوامل مؤثر بر محیط اطالعاتی عنوان شد اما نبود یک تئوری مشخص ارزیابی انتخابهای صورت گرفته را دشوار میسازد. بهطورکلی تئوری جامعی در خصوص انتخاب عوامل مؤثر بر محیط اطالعاتی وجود ندارد و این حوزه بسیار محدود بوده و مبانی تئوریک و تجربی اندکی در ادبیات آن وجود دارد. 8- منابع و مآخذ احمدپور احمد مجتبی عدیلی و سید جواد ابراهیمیان. )9815(. بررسی رابطه میان عدم تقارن اطالعاتی و مدیریت واقعی سود در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پژوهشهای حسابداری مالی شماره )93(: اخگر محمدامید و راضیه ده ده جانی. )9814(. رابطه بین تجدید ارائه صورتهای مالی و عدم تقارن اطالعاتی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران فصلنامه حسابداری مالی :)53(

24 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 ایمانی برندق محمد و سهراب عبدی. )9812(. تأثیر هموارسازی سود بر ضریب واکنش سودهای آتی با اثر تعدیل گر محیطهای مختلف اطالعاتی بررسیهای حسابداری و حسابرسی :)8(58 باباجانی جعفر آرش تحریری علی ثقفی و احمد بدری. )9818(. رابطه بین عدم تقارن اطالعاتی و مدیریت سود پيشرفتهای حسابداری 9)5( پیاپی) 8 (: رحیمیان نظامالدین سید حسن صالح نژاد و علی سالکی. )9833(. رابطه میان برخی سازوکارهای حاکمیت شرکتی و عدم تقارن اطالعاتی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران بررسیهای حسابداری و حسابرسی شماره )23(: رسائیان امیر حسنعلی اخالقی و محمد نوروزی. )9818(. بررسی میزان حساسیت جریانهای نقدی وجوه نقد در شرایط وجود عدم تقارن اطالعاتی شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران فصلنامه حسابداری مالی 9)58(: ستایش محمدحسین زینب مهتری و محمد محمدیان. )9814(. بررسی اثر همزمان اندازه شرکت و محیط اطالعاتی بر ارتباط ارزشی سود ویژه و جریان نقد عملیاتی پژوهشه یا حسابداری مالی 1)8(: علیاحمدی سعید و زهرا فدایی. )9814(. ارزیابی نقش محیط اطالعاتی و رشد شرکت در قیمتگذاری اقالم تعهدی در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی 1)8(: کاشانی پور محمد و ابوالفضل مؤمنی. )9810(. مروری بر عوامل مؤثر بر عدم تقارن اطالعاتی و معیارهای سنجش آن مجموعه مقاالت نهمين همایش سراسری حسابداری ایران دانشگاه سیستان و بلوچستان زاهدان. ماکویی احمد. )9831(. تکنيکهای تصميمگيری تهران: انتشارات مهر و ماه نو. نظری محسن منا پارسائی و سپیده سادات نصیری. )9819(. رابطه عدم تقارن اطالعاتی باسیاستهای تقسیم سود در شرکتها د شان حسابداری و حسابرسی مدیریت 9)5(:

25 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار Armstrong, C., J. Core, D. Taylor, & R. Verrecchia. (2011). When Does Information Asymmetry Affect the Cost of Capital? Journal of Accounting Research, 49(1): Attig, N., W-M. Fong, Y. Gadhoum, & L. Lang. (2006). Effects of Large Shareholding on Information Asymmetry and Stock Liquid. Available at URL: Bellver, A., & D. Kaufmann, (2005). Transparenting Transparency: Initial Empirics and Policy Applications. Policy Research Working Paper, World Bank, Washington, DC. Bhattacharya, N., H. Desai, & K. Venkataraman. (2009). Earnings Quality and Information Asymmetry. Available at URL: Brown, S., & S.A. Hillegeist. (2007). How disclosure quality affects the level of information Asymmetry. Review of Accounting Studies, 12(2/3): Cai, J., Y. Liu, Y. Qian, & M. Yu. (2015) Information Asymmetry and Corporate Governance; available at: Chang, M., G. D Anna, I. Watson, & Wee. (2008). Does Disclosure Quality viainvestor Relations Affect Information Asymmetry? Australian Journal of Management, 33(2). Cheng, C.S.A., & Sh. Li. (2014). Does Income Smoothing Improve Earnings Informativeness? A Comparison between the US and China Markets. China Accounting and Finance Review, 16 (2): Clarke, J., & K. Shastri. (2000). On Information Asymmetry Metrics. Available at URL: Clarkson, G., T.E. Jacobsen, & A.L. Batcheller. (2007) Information Asymmetry and Information Sharing; Government Information Quarterly, 24: Cormier, D., W. Aerts, M-J. Ledoux, & M. Magnan. (2009). Attributes of Social and Human Capital Disclosure and Information Asymmetry between Managers and Investors. Canadian Journal of Administrative Sciences, 26(1):71-88.

26 ارائه مدلي براي سنجش محیط اطالعاتي شرکت 211 Demsetz, H. (1968). The Cost of Transacting, The Quarterly Journal of Economics, 82: Frank, M., & V. Goyal. (2003). Testing the Pecking Order Theory of Capital Structure. Journal of Financial Economics, 67: Fu, R., A. Kraft, & H. Zhang. (2012). Financial reporting frequency, information asymmetry, and the cost of equity. Journal of Accounting and Economics, 54: Hakim, F., & A. Omri, (2010), Quality of the external auditor information asymmetry and bid-ask spread, International Journal of Accounting and Information Management, 18(1): Huang, X., X. LI, S. Tse, & J.W. Tucker. (2014). The Effects of Management Earnings Forecast Mandates: Evidence from China. Working Paper, Available at Kanagaretnam, K., G.J. Lobo, & D.J. Whalen. (2007). Does good corporate governance reduce information asymmetry around quarterly earnings announcements? Available at URL: Krasker, W.S. (1986). Stock price movements in response to stock issues under asymmetric information. Journal of Finance, 41: Krishnaswamis, S., & V. Subramaniam. (1999). Information Asymmetry, Valuation, and the Corporate Spin-off Decision; Journal of Financial Economics, 53(1): Leary, M.T., & M.R. Roberts. (2008). The Pecking order, debt capacity, and information asymmetry. Working Paper, Cornell University. Leuz, C. & R. Verrecchia. (2000), Economic consequences of increased disclosure, Journal ofaccounting Research, 38 (Supplement): Li, K., & X. Zhao. (2008). Asymmetric Information and Dividend Policy. Financial Management, 37(4): Li, T., & N. Zaiats. (2017). Information Environment and Earnings Management of Dual Class Firms Around the World. Journal of Banking & Finance, 74: 1 23.

27 فصلنامه حسابداري مالي/ سال نهم/ شماره 33/ بهار Liao, C.H. (2009). Does Corporate Governanc Reduce Information Asymmetry of Intangibles? Doctoral Dissertation. Available at URL: McLaughlin, R., A. Safieddine, & G.K. Vasudevan. (1998). The Information Content of Corporate Offerings of Seasoned Securities: An Empirical Analysis, Financial Management, 27(2): Mohd, E. (2005). Accounting for Software Development Costs and Information Asymmetry, The Accounting Review, 80 (4): Petersen, C., & T. Plenborg, (2006). Voluntary disclosure and information asymmetry in Denmark, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 15: Richardson, V.J. (2000). Information asymmetry and earnings management, Review of Quantitative Finance and Accounting,15: Robin, A., & Q. Wu. (2015). Firm Growth and the Pricing of Discretionary Accruals, Review of Quantitative Finance and Accounting, Vol. 45(3): Shroff, N., R.S. Verdi, & B.P. Yost. (2017). When Does the Peer Information Environment Matter? Journal of Accounting & Economics (JAE), Forthcoming, Available at SSRN: Wasan, S., & J.P. Boone. (2010). Do accruals exacerbate information asymmetry in the market? Advances in International Accounting, 26: Watts, R., & J. Zimmerman. (1986). Positive Accounting Theory. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, N J. Weick, K. E. (1969). The Social Psychology of Organizing (first edition), Addison-Wesley Pub.